Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sa|

Sundarakanda

Sarga 68

This is the last Sarga of Sundarakanda.  This Sarga ends with words, "જગામ શાંતિં" means  "attained peace or was at peace". That is to say Sita was at peace, being aware that help is at hand based on the confidence given by Hanuma

Alone in the captivity and not knowing the efforts of Rama, Sita was in deep distress. Reasons are many. The threat of Ravana is one. The continuous haranguing of Rakshasis on behalf of Ravana is another. Not knowing the efforts of Rama to rescue her is one more. Unable to see how the sorrows may end is the final fear. The presence of Hanuma changed all that. The explanations and assurances of Hanuma brought peace to her. That was summarized by Hanuma's statement - "જગામ શાંતિં મમ મૈથિલાત્મજા"|

Starting with "તતો રાવણ નીતાયાઃ", the search for Sita was launched in Sarga 1. Hanuma jumped across the ocean and reached Lanka in search of Sita. Having found Sita and taken a remembrance from her, delivering the message to Rama was the only task left to be completed, to claim that he completed his task. Seeing the sorrowful state of Sita he continues his mission. 

But he acts like the compassionate Acharya looking out for his disciple .He was not sent to Lanka as an 'Acharya'. He did not see himself as an 'Acharya'. Effectively presenting himself as a teacher managing a disciple, Hanuma understood the mental state of Sita,  He proceeded to give her confidence. The confidence gained by Sita was such that, she asks Hanuma to lead Rama to a path, wherein Rama would come to Lanka defeat Ravana. 

Effectively a person wallowing in sorrows, has been given a fresh lease of life.

Sita is now at peace. That is not a peace with resignation anticipating fate. Sita is at peace with anticipation.  Hanuma conveys that to Rama. That was the last line of the Sundarakanda. 

Sarga 68 again starts with Hanuma's continuing the narration. In Sarga 66 Rama wanted to hear, the words of charming Sita whose words are equally sweet. "મથુરા મથુરાલાપા કિમાહા મમ ભામિનિ" ; Hanuma relates his conversations with Sita in Sarga 67, and concludes the same in Sarga 68.

.

Now we hear that narration in the Slokas of sixty eighth Sarga. 

||Sloka 68.01||

અથાહ મુત્તરં દેવ્યા પુનરુક્તઃ સસંભ્રમમ્ |

તવ સ્નેહાન્નરવ્યાઘ્ર સૌહાર્દાદનુમાન્યવૈ ||68.01||

સ|| નરવ્યાઘ્ર ! તવ સ્નેહાત્ સૌહાર્દાત્ સસંભ્રમ્ દેવ્યાઃ અનુમાન્ય દેવ્યા ઉત્તરં પુનઃ ઉક્તઃ ||

Govindaraja says - અથ ઇત્યાદિ|| હે નરવ્યાઘ્ર ત્વત્ સ્નેહાત્ મયિ ઇત્યર્થઃ | સૌહાર્દાત્ સુહૃત્ભાવાત્  અપ્તત્વાત્ ઇતિ યાવત્ | અનુમાન્ય સંમાન્ય |ઉત્તરં તતઃ પરં ઉત્તરં કાર્યં વા| પુનઃ દેવ્યા અહં ઉક્તઃ ઇતિ અન્વયઃ | સસંભ્રમઃ ગમનત્વરાન્વિત 

||Sloka meanings||

નરવ્યાઘ્ર -

 o tiger among men

તવ સ્નેહાત્ - 

because of love for you

સૌહાર્દાત્ - affection

સસંભ્રમમ્  - concern (of my going away)

અનુમાન્ય - 

with respect which is mingled with affection

દેવ્યાઃ ઉત્તરં પુનઃ ઉક્તઃ - 

Devi again spoke about actions to be done 

||Sloka summary||

'Oh Tiger among men! Because of the love for you and affection, the Devi again spoke, with respect which is mingled with affection, about actions to be done '.||68.01||

||Sloka 68.02||

એવં બહુવિધં વાચ્યો રામો દાશરથિસ્ત્વયા |

યથા મામાપ્નુયાત્ શીઘ્રં હત્વા રાવણમાહવે ||68.02||

સ||  શીઘ્રં રાવણં હત્વા યથામાં અપ્નુયાત્  ( તથૈવ) રામઃ દાશરથિઃ ત્વયા બહુવિધં વાચ્યઃ |

||Sloka meanings||

શીઘ્રં રાવણં હત્વા - 

quickly killing Ravana 

યથા માં અપ્નુયાત્  - 

how he may take me back 

 રામઃ દાશરથિઃ  - Rama, son of Dasaratha 

ત્વયા બહુવિધં વાચ્યઃ - 

shall be spoken many ways by you 

||Sloka summary||

'How he may kill Ravana quickly and  take me back, that you tell Rama and in many ways ' . ||68.02||

||Sloka 68.03||

યદિ વા મન્યસે વીર વસૈકાઽહ મરિંદમ |

કસ્મિંશ્ચિત્ સંવૃતે દેશે વિશ્રાંતઃ શ્વોગમિષ્યસિ ||68.03||

સ|| અરિંદમ ! વીર ! યદિ મન્યસે (તદિ) કસ્મિંસ્વિત્ એકાહં સંવૃતે પ્રદેશે  વિશ્રાન્તઃ શ્વઃ (ત્વં) ગમિષ્યસિ ||

||Sloka meanings||

અરિંદમ ! વીર !  - 

o crusher of enemies

યદિ મન્યસે (તત્) - 

if you think it is possible

કસ્મિંસ્વિત્ એકાહં સંવૃતે પ્રદેશે -  

at any lonely place  

વિશ્રાન્તઃ શ્વઃ (ત્વં) ગમિષ્યસિ - 

having rested you may go tomorrow

||Sloka summary||

'Oh crusher of enemies ! If you think it is possible take rest at a lonely place for the night and then go.’ ||68.03|| 

||Sloka 68.04||

મમચાલ્પભાગ્યાયાઃ સાન્નિધ્યાત્ તવ વીર્યવાન્ |

અસ્ય શોકવિપાકસ્ય મુહૂર્તં સ્યાદ્વિમોક્ષણમ્ ||68.04||

સ|| તવ સાન્નિધ્યાત્ મમ ચ અલ્પભાગ્યાયાઃ અસ્ય શોકવિપાકસ્ય મુહૂર્તં વિમોક્ષણં સ્યાત્||

||Sloka meanings||

તવ સાન્નિધ્યાત્ - because of your presence here

મમ ચ અલ્પભાગ્યાયાઃ - this less fortunate one

અસ્ય શોકવિપાકસ્ય - from this sea of sorrow

મુહૂર્તં વિમોક્ષણં સ્યાત્ - be free for a moment 

||Sloka summary||

’Because of your presence here , this less fortunate one will be freed from the sorrow for a while’. ||68.04||  

||Sloka 68.05||

ગતે હિત્વયિ વિક્રાંતે પુનરાગમનાયવૈ |

પ્રાણાનામપિ સંદેહો મમસ્યાન્નાત્ર સંશયઃ ||68.05||

સ|| વિક્રાંતે  ત્વયિ ગતે પુનરાગમનાય વૈ મમ પ્રાણાનાં અપિ સંદેહાઃ સ્યાત્ | અત્ર ન શંસયઃ ||  

||Sloka meanings||

વિક્રાંતે  ત્વયિ ગતે -

 o valiant one, after you go  

પુનરાગમનાય વૈ - till you come back  

મમ પ્રાણાનાં અપિ સંદેહાઃ સ્યાત્  -

my life will also be in doubt

અત્ર ન સંશયઃ- there is no doubt about this

||Sloka summary||

Oh Valiant one ! When you go  my life will also be in doubt, by the time you come back. There is no doubt about this.’ ||68.05|| 

||Sloka 68.06||

તવાદર્શનજ શ્શોકો ભૂયો માં પરિતાપયેત્ |

દુઃખાદ્દુઃખ પરાભૂતાં દુર્ગતાં દુઃખભાગિનીમ્ ||68.06||

સ|| દુઃખાત્ દુઃખભાગિનીં દુર્ગતાં માં  તવ અદર્શનજઃ શોકં ભૂયઃ માં પરિતાપયેત્ ||

||Sloka meanings||

દુઃખાત્ દુઃખભાગિનીં -

 afflicted by sorrow this unfortunate one 

દુર્ગતાં - tormented 

 તવ અદર્શનજઃ ભૂયઃ -

 not being able to see you will again  

શોકં માં પરિતાપયેત્ - 

sorrow will make me lament

||Sloka summary||

'Afflicted by sorrow , this unfortunate one , the sorrow of not being able to see you will again make me lament’. ||68.06||

||Sloka 68.07||

અયં ચ વીર સંદેહઃ તિષ્ઠતીવ મમાગ્રતઃ |

સુમહાંસ્ત્વત્ સહાયેષુ હર્યૃક્ષેષુ હરીશ્વર ||68.07||

સ|| વીર હરીશ્વર ત્વત્ સુમહાન્ સહાયેષુ હર્યક્ષેષુ અયં સંદેહઃ ચ મમ અગ્રતઃ તિષ્ઠતિ||

||Sloka meanings||

વીર હરીશ્વર - o heroic one, best among Vanaras

ત્વત્ સુમહાન્ સહાયેષુ હર્યક્ષેષુ - 

about your associates among Vanaras

અયં સંદેહઃ ચ મમ અગ્રતઃ તિષ્ઠતિ -  

a great doubt that sits on top of all 

 

||Sloka summary||

’Oh Heroic one ! Best among the Vanaras !  I have a great doubt that sits on top of all, about your associates among Vanaras.’ ||68.07||

||Sloka 68.08||

કથં નુ ખલુ દુષ્પારં તરિષ્યંતિ મહોદધિમ્ |

તાનિ હર્યૃક્ષસૈન્યાનિ તૌ વા નરવરાત્મજૌ ||68.08||

સ|| દુષ્પારં મહોદધિં તાનિ હર્યક્ષ સૈન્યાનિ વા તૌ નરવરાત્મજૌ કથં નુ તરિષ્યંતિ ખલુ ||

||Sloka meanings||

દુષ્પારં મહોદધિં - ocean which cannot be crossed 

તાનિ હર્યક્ષ સૈન્યાનિ  - those Vanara armies 

વા તૌ નરવરાત્મજૌ  - or those two princes 

કથં નુ તરિષ્યંતિ ખલુ - how will they cross the same

||Sloka summary||

’This ocean which cannot be crossed, how will those Vanara armies cross the same?’ ||68.08|| 

||Sloka 68.09||

ત્રયાણામેવ ભૂતાનાં સાગરસ્યાસ્ય લંઘને |

શક્તિઃ સ્યાદ્વૈનતેયસ્ય તવ વા મારુતસ્ય વા ||68.09||

સ||  અસ્ય સાગરસ્ય લંઘને ભૂતાનાં ત્રયાણાં એવ શક્તિઃ સ્યાત્ વૈનતેયસ્ય તવ વા મારુતસ્ય  વા||

||Sloka meanings||

અસ્ય સાગરસ્ય લંઘને - 

in crossing this ocean 

ભૂતાનાં ત્રયાણાં એવ શક્તિઃ સ્યાત્ -

 among all beings only three have the capability 

 વૈનતેયસ્ય તવ વા મારુતસ્ય  વા - Vainateya, Marut , or you 

||Sloka summary||

  

’Among all living beings , only three namely Vainateya , the Marut , and you are capable of crossing this ocean’.||68.09||

 

||Sloka 68.10||

તદસ્મિન્ કાર્ય નિર્યોગે વીરૈવં દુરતિક્રમે |

કિં પશ્યસિ સમાધાનં બ્રૂહિ કાર્યવિદાં વર ||68.10||

સ|| વીર  ! કાર્યવિદાં વર !  તત્ એવં દુરતિક્રમે કાર્યનિર્યોગે  કિં સમાધાનં પશ્યસિ બ્રૂહિ||  

||Sloka meanings||

વીર  કાર્યવિદાં વર   - 

o hero, foremost among those  accomplishing tasks 

તત્ એવં દુરતિક્રમે કાર્યનિર્યોગે  -

 for this difficult task

અલાંટિ ઈ દુષ્કરમૈન કાર્યમુ સાધિંચુટકુ

કિં સમાધાનં પશ્યસિ બ્રૂહિ -  

tell me what solution you see 

||Sloka summary||

’Oh Hero ! Foremost among those  accomplishing tasks ! What solution you see for this difficult task? Tell me.’ ||68.10||

||Sloka 68.11||

કામમસ્ય ત્વમેવૈકઃ કાર્યસ્ય પરિસાધને |

પર્યાપ્તઃ પરવીરઘ્ન યશસ્યસ્તે બલોદયઃ ||68.11||

સ|| પરવીરજ અસ્ય કાર્યસ્ય પરિસાધને ત્વં એક એવ પર્યાપ્તઃ કામમ્ | તે ફલોદયઃ યશસ્યઃ ( ભવેત્)||

||Sloka meanings||

પરવીરજ - o slayer of enemy heroes 

અસ્ય કાર્યસ્ય પરિસાધને -

 for accomplishing this task   

ત્વં એક એવ પર્યાપ્તઃ કામમ્ -

only you alone are enough surely

 તે બલોદયઃ યશસ્યઃ ( ભવેત્) -

 succeeding in this, all the fame will be yours

||Sloka summary||

'Oh Slayer of enemy heroes ! Only you are capable of resolving this task surely. Succeeding in this, all the fame will be yours’. ||68.11||

 

||Sloka 68.12||

 

બલૈઃ સમગ્રૈર્યદિ  માં હત્વા રાવણમાહવે |

વિજયી સ્વાં પુરીં રામો નયેત્ તસ્યાદ્યશસ્કરમ્ ||68.12||

સ|| રામઃ રાવણં સમગ્રૈઃ બલૈઃ આહવે હત્વા વિજયી સ્વાં પુરીં (માં) નયેત્ યદિ તત્ યશસ્કરં સ્યાત્ ||

||Sloka meanings||

રામઃ - Rama  

સમગ્રૈઃ બલૈઃ રાવણં આહવે હત્વા - 

defeating Ravana along with all his army, 

 વિજયી સ્વાં પુરીં (માં) નયેત્ યદિ - 

victoriously takes me back to his city

 તત્ યશસ્કરં સ્યાત્ - 

that will be appropriate for him

||Sloka summary||

’If Rama , defeating Ravana along with all his army, being victorious, and then he takes me back to his city , that will be appropriate for him’. ||68.12||

This is echoing Sita's wish that name and fame of her husband are very high in her mind. She does not relish her being united with Rama in any other way than , Rama defeating Ravana,, then taking her back. This message too is being conveyed by Hanuman, who seemed to have completely for gotten this when he told Vanara elders , that they should carry Sita to Rama, instead of simply conveying the message that Sita is safe.

||Sloka 68.13||

યથાઽહં તસ્ય વીરસ્ય વનાદુપથિના હૃતા |

રક્ષસા તદ્ભયા દેવ તથા નાર્હતિ રાઘવઃ ||68.13||

સ|| અહં રક્ષસા વીરસ્ય ઉપાધિના યથા હૃતા તથા તત્ ભયાદેવ રાઘવઃ ન અર્હતિ|| 

||Sloka meanings||

રક્ષસા વીરસ્ય - by the Rakshasa

ઉપાધિના યથા અહં  હૃતા - 

the way I have been abducted using devious means

તથા તત્ ભયાદેવ - 

similarly in a secret way  

રાઘવઃ ન અર્હતિ -

 Rama shall not take me bac

||Sloka summary||

’I have been abducted by the Rakshasa using devious means.  Rama shall not take me back with fear ( secretly)” ||68.13||

||Sloka 68.14||

બલૈસ્તુ સંકુલાં કૃત્વા લંકાં પરબલાર્દનઃ |

માં નયેદ્યદિ કાકુત્સ્થઃ તત્ તસ્ય સદૃશં ભવેત્ ||68.14||

સ|| પરબલાર્દનઃ કાકુત્સ્થઃ લંકાં શરૈઃ સંકુલં કૃત્વા મામ્ નયેત્ યદિ તત્ તસ્ય સદૃશં ભવેત્||

||Sloka meanings||

પરબલાર્દનઃ કાકુત્સ્થઃ - 

Kakutstha, the slayer of the enemy armies,

લંકાં શરૈઃ સંકુલં કૃત્વા -

 stirring Lanka with his arrows  

મામ્ નયેત્ યદિ - if he takes me back 

તત્ તસ્ય સદૃશં ભવેત્ - 

that will be appropriate for him 

||Sloka summary||

 

'If Kakutstha , the slayer of the enemy armies, stirring Lanka with his arrows and takes me back that will be appropriate for him’. ||68.14||

||Sloka 68.15||

તદ્યથા તસ્ય વિક્રાંતમનુરૂપં મહાત્મનઃ |

ભવત્યાહવશૂરસ્ય તથા ત્વમુપપાદય ||68.15||

સ|| તત્ મહાત્મનઃ આહવશૂરસ્ય તસ્ય અનુરૂપં વિક્રાન્તં યથા ભવેત્ તથૈવ ત્વં ઉપપાદય||

||Sloka meanings||

તત્ મહાત્મનઃ - that great soul 

આહવશૂરસ્ય તસ્ય અનુરૂપં  -

 the exalted hero's 

તસ્ય અનુરૂપં વિક્રાન્તં યથા ભવેત્ - 

success attained in an appropriate  way 

તથૈવ ત્વં ઉપપાદય - 

you plan accordingly 

||Sloka summary||

'You plan in a way that; the great soul and the exalted hero's success is attained in an appropriate  way'.||68.15||

 

||Sloka 68.16||

તદર્થોપહિતં વાક્યં પ્રશ્રિતં  હેતુસંહિતમ્ |

નિશમ્યાહં તતશ્શેષં વાક્ય મુત્તરમબ્રુવન્ ||68.16||

સ|| તતઃ અર્થોપહિતં પ્રશ્રિતં હેતુસંહિતં વાક્યં નિશમ્ય અહં શેષં ઉત્તરં અબ્રુવન્ ||

||Sloka meanings||

તતઃ અર્થોપહિતં પ્રશ્રિતં- 

those meaningful courteous words 

 હેતુસંહિતં - 

supported with reasons

 વાક્યં નિશમ્ય - 

hearing those words 

અહં શેષં ઉત્તરં અબ્રુવન્ - 

I said these words in reply

||Sloka summary||

' Hearing those meaningful courteous words supported with reasons I said these words in reply’. ||68.16|| 

||Sloka 68.17||

દેવી હર્યૃક્ષ સૈન્યાનાં ઈશ્વરઃ પ્લવતાં વરઃ |

સુગ્રીવઃ સત્ત્વસંપન્નઃ તવાર્થે કૃત નિશ્ચયઃ ||68.17||

સ|| દેવી હર્યક્ષુસૈન્યાનાં ઈશ્વરઃ પ્લવતાં વરઃ સત્ત્વ સંપન્નઃ તવ અર્થે કૃતનિશ્છયઃ||

||Sloka meanings||

દેવી હર્યક્ષુસૈન્યાનાં ઈશ્વરઃ - 

o divine lady, the Lord of the armies of Vanaras,

પ્લવતાં વરઃ - 

best among fliers

સત્ત્વ સંપન્નઃ - 

richly endowed with strength

 તવ અર્થે કૃતનિશ્છયઃ - 

is resolved to save you"

||Sloka summary||

'Oh Divine lady , the Lord of the armies of Vanaras, the best among fliers, richly endowed with strength is resolved to save you’. ||68.17||

||Sloka 68.18||

તસ્ય વિક્રમસંપન્નાઃ સત્ત્વવંતો મહાબલાઃ |

મનઃ સંકલ્પસંપાતા નિદેશે હરયઃ સ્થિતાઃ ||68.18||

સ|| વિક્રમસંપન્નાઃ સત્ત્વવન્તઃ મહાબલાઃ મનઃ સંકલ્પ સંપાતાઃ તસ્ય નિદેશે સ્થિતાઃ||

||Sloka meanings||

વિક્રમસંપન્નાઃ - mighty 

સત્ત્વવન્તઃ મહાબલાઃ -

powerful, tough warriors

 મનઃ સંકલ્પ સંપાતાઃ - 

committed in their mind  

 તસ્ય નિદેશે સ્થિતાઃ- 

are under his command

||Sloka summary||

'The mighty, powerful, tough warriors committed in their mind are under his command’. ||68.18||   

||Sloka 68.19||

યેષાં નોપરિનાધસ્તાન્ નતિર્યક્ સજ્જતે ગતિઃ |

ન ચ કર્મસુ સીદંતિ મહત્સ્વમિત તેજસઃ ||68.19||

સ|| યેષાં ગતિઃ ઉપરિ ન સજ્જતે| અધસ્તાત્ ન| તિર્યક્ ન | અમિત તેજસઃ મહત્ સુ કર્મસુ ન સીદન્તિ||

||Sloka meanings||

યેષાં ગતિઃ ઉપરિ ન સજ્જતે  -

 can go up without any obstruction

અધસ્તાત્  - can go down too.

 તિર્યક્  - can go in any other direction

અમિત તેજસઃ - 

brilliant ones

મહત્ સુ કર્મસુ ન સીદન્તિ- 

can undertake any task without difficulty

||Sloka summary||

 

They can go up without any obstruction. They can go down too .They can go in any other direction. These brilliant ones can undertake any task without difficulty’.||68.19||

||Sloka 68.20||

અસકૃત્તૈર્મહાભાગૈઃ વાનરૈર્બલદર્પિતૈઃ |

પ્રદક્ષિણીકૃતા ભૂમિ ર્વાયુમાર્ગાનુસારિભિઃ ||68.20||

સ|| મહાભાગૈઃ બલદર્પિતૈઃ વાયુમાર્ગાનુસારિભિઃ તૈઃ વાનરૈઃ ભૂમિઃ પ્રદક્ષિણી કૃતા||

||Sloka meanings||

મહાભાગૈઃ બલદર્પિતૈઃ - 

great Vanaras, who are proud of their might

વાયુમાર્ગાનુસારિભિઃ - 

take to the arial path 

તૈઃ વાનરૈઃ - by those Vanaras 

ભૂમિઃ પ્રદક્ષિણી કૃતા - 

earth has been circumbulated 

||Sloka summary||

’These great Vanaras, who are proud of their might, went  around the earth travelling in the aerial path’. ||68.20||

||Sloka 68.21||

મદ્વિશિષ્ઠાશ્ચ તુલ્યાશ્ચ સંતિ તત્ર વનૌકસઃ |

મત્તઃ પ્રત્યવરઃ કશ્ચિન્નાસ્તિ સુગ્રીવ સન્નિધૌ ||68.21||

સ|| તત્ર સુગ્રીવ સન્નિધૌ  મત્ વિશિષ્ઠાશ્ચ તુલ્યાશ્ચ સંતિ | મત્તઃ પ્રત્યવરઃ કશ્ચિત્ નાસ્તિ||

||Sloka meanings||

તત્ર સુગ્રીવ સન્નિધૌ  - 

in the court of Sugriva  

મત્ વિશિષ્ઠાશ્ચ તુલ્યાશ્ચ સંતિ  - 

there are those who are better than me or equal to me.

મત્તઃ પ્રત્યવરઃ - 

less powerful than me

કશ્ચિત્ નાસ્તિ - none is there

||Sloka summary||

’In the court of Sugriva there are those who are better than me or equal to me. There is none who is less powerful than me’. ||68.21||

That there is no one as powerful and intelligent as Hanuma in Hanuma

s court, is something we heard from Jambavan; Here Hanuma is portraying the opposite. This is only Hanuman's large heartedness. 

||Sloka 68.22||

અહં તાવદિહ પ્રાપ્તઃ કિં પુનસ્તે મહાબલાઃ |

નહિ પ્રકૃષ્ટાઃ પ્રેષ્યંતે પ્રેષ્યંતે હીતરે જનાઃ||68.22||

સ|| અહં તાવત્ ઇહ અનુપ્રાપ્તઃ| મહબલાઃ તે કિં પુનઃ | પ્રકૃષ્ટાઃ ન પ્રેષ્યંતે હિ | ઇતરે જનાઃ પ્રેષ્યંતે હિ|| 

||Sloka meanings||

અહં તાવત્ ઇહ અનુપ્રાપ્તઃ - 

if I was able to come here

 મહબલાઃ તે કિં પુનઃ - 

what to say of the highly powerful ones?

પ્રકૃષ્ટાઃ ન પ્રેષ્યંતે હિ  -

 superior ones are indeed not sent

ઇતરે જનાઃ પ્રેષ્યંતે હિ - 

only the other people are sent

||Sloka summary||

 ’If I have come here, what to say of the highly powerful ones. Superiors are indeed not sent. Only the other people are sent’. ||68.22||

||Sloka 68.23||

તદલં પરિપાતેન દેવિ મન્યુર્વ્યપૈતુ તે |

એકોત્પાતેન  વૈ લંકા મેષ્યંતિ હરિયૂથપાઃ ||68.23||

સ|| દેવી તત્ પરિતાપેન અલં | તે શોકઃ વ્યપૈતુ| તે હરિયૂથપાઃ એકોત્પાતેન લંકાં એષ્યંતિ||

Rama Tika says  - તદિતિ|| યતઃ એકોત્પાતેન કેવલોત્પ્લવનેન  હરિયૂથપાઃ  લંકામેષ્યન્તિ તત્ તસ્માત્ હેતોઃ પરિતાપેન અલં , ન કર્તવ્યં ઇત્યર્થઃ|| 

||Sloka meanings||

દેવી તત્ પરિતાપેન અલં  - 

oh divine lady, enough of such lamentation

તે શોકઃ વ્યપૈતુ  - 

let your sorrow end

તે હરિયૂથપાઃ એકોત્પાતેન -

 in one jump the Vanara army 

લંકાં એષ્યંતિ - 

can reach Lanka

||Sloka summary||

’Oh Divine lady ! Enough of such lamentation. Let your sorrow end. The Vanara army will reach Lanka in one jump’. ||68.23||

Vanara chiefs can reach the Lanka  in one jump. Hence there is no need for any concern reach. This Hanuma's prayer to Sita.  In second Sarga too Hanuman mused about the ability of at most three to Lanka. But after seeing Sitamma in sorrow, he needed to assure her. Accordingly now he says that in Sugriva's court, there are many who are more powerful than Hanuma etc. so as to give confidence to her                            

||Sloka 68.24||

મમપૃષ્ઠગતૌ તૌ ચ ચંદ્રસૂર્યાવિવોદિતૌ |

ત્વત્સકાશં  મહાભાગે નૃશિંહવાગમિષ્યતઃ ||68.24||

સ|| મહાભાગે નૃસિંહૌ તૌ ચ મમ પૃષ્ઠગતૌ ઉદિતૌ ચન્દ્રસૂર્યાવિવ ત્વત્ સકાશં આગમિષ્યતઃ||

||Sloka meanings||

મહાભાગે નૃસિંહૌ તૌ ચ - 

o noble one, both of them, the lions among men

મમ પૃષ્ઠગતૌ -  sitting on my back 

ઉદિતૌ ચન્દ્રસૂર્યાવિવ - 

like rising Sun and moon

ત્વત્ સકાશં આગમિષ્યતઃ -

 will be here for you 

||Sloka summary||

’Oh Noble one ! Both of them , the lions among men, sitting on my back shining like Sun and moon will reach here soon.’ ||68.24||

||Sloka 68.25||

અરિઘ્નં સિંહસંકાશં ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ રાઘવં |

લક્ષ્મણં ચ ધનુષ્પાણિં લંકાદ્વારમુપસ્થિતમ્ ||68.25||

સ|| લંકાદ્વારં ઉપસ્થિતં અરિઘ્નં સિંહસંકાશં તં રાઘવં ધનુષ્પાણિં લક્ષ્મણં ચ ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ||

||Sloka meanings||

લંકાદ્વારં ઉપસ્થિતં - 

standing at the gates of Lanka’

અરિઘ્નં સિંહસંકાશં -

 lion like slayers of enemies

તં રાઘવં ધનુષ્પાણિં લક્ષ્મણં ચ - 

Raghava  and Lakshmana with bow in his hand

ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ - will soon see

||Sloka summary||

’You will soon see the lion like slayers of enemies , the Raghava  and Lakshmana with bow in his hand standing at the gates of Lanka’. ||68.25||

||Sloka 68.26||

નખદંષ્ટ્રાયુધાન્  વીરાન્ સિંહશાર્દૂલવિક્રમાન્ |

વાનરાન્ વારણેંદ્રાભાન્ ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ સંગતાન્ ||68.26||

સ|| નખદંષ્ટ્રાયુધાન્ સિંહશાર્દૂલવિક્રમાન્ વાનરાન્ વારણેંદ્રાભાન્  સંગતાન્ ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ||

||Sloka meanings||

નખદંષ્ટ્રાયુધાન્ - 

those who use their nails and teeth as the weapons

 સિંહશાર્દૂલવિક્રમાન્ - 

who have the strength of lions and tigers.

સંગતાન્ વાનરાન્ વારણેંદ્રાભાન્  - 

hordes of Vanaras and Vanara chiefs 

 ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ - you will soon see 

||Sloka summary||

"You will soon see hordes of Vanaras and Vanara chiefs, who use their nails and teeth as the weapons, who have the strength of lions and tigers’. ||68.26||  

||Sloka 68.27||

શૈલાંબુદનિકાશાનાં લંકામલયસાનુષુ |

નર્દતાં  કપિમુખ્યાનાં અચિરાચ્છ્રોષ્યસિ સ્વનમ્ ||68.27||

સ|| શૈલામ્બુદનિકાશાનામ્ લંકામલયમાનુષુ નર્દતાં કપિમુખ્યાનાં સ્વનં અચિરાત્ શ્રોષ્યસિ||

||Sloka meanings||

લંકામલયમાનુષુ -

 in Lanka's Malaya mountains 

શૈલામ્બુદનિકાશાનામ્ - 

 resembling mountains and clouds 

 કપિમુખ્યાનાં -of Vanara Chiefs 

નર્દતાં સ્વનં અચિરાત્ શ્રોષ્યસિ  - 

soon hear sound of the roaring lions 

||Sloka summary||

’You will soon hear the sounds of the leaders of the Vanara army hovering over Lanka's Malaya mountains looking like the rain clouds on the Malaya mountain'.  ||68.27||

||Sloka 68.28||

નિવૃત્ત વનવાસં ચ ત્વયા સાર્થ મરિંદમં |

અભિષિક્ત મયોધ્યાયાં ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ રાઘવમ્ ||68.28||

સ|| નિવૃત્તવનવાસં અરિન્દમં અયોધ્યાયામ્ ત્વયા સાર્થં અભિષિક્તં રાઘવં ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ||

||Sloka meanings||

નિવૃત્તવનવાસં  - returning after completing the exile in the forest

અરિન્દમં- slayer of enemies

ત્વયા સાર્થં  - along with you 

અયોધ્યાયામ્ અભિષિક્તં રાઘવં- 

Rama crowned in Ayodhya  

 ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ - will soon see 

'

||Sloka summary||

You will soon see the slayer of enemies, Rama crowned in Ayodhya along with you after completing the exile in the forest’.||68.28||

||Sloka 68.29||

તતો મયાવાગ્બિરદીનભાષિણા

શિવાભિરિષ્ટાભિરભિપ્રસાદિતા |

જગામ શાંતિં મમમૈથિલાત્મજા

તવાપિ શોકેન તદાઽભિપીડિતા ||68.29||

સ|| તતઃ તવ શોકેનાપિ તદા અભિપીડિતા મૈથિલાત્મજા  મયા અદીનભાષિણા  શિવાભિઃ ઇષ્ટભિઃ મમ વાગ્ભિઃ અભિપ્રસાદિતા શાંતિં જગામ||

Tilaka TIka says- પૂર્વમુક્તયા મદુક્ત્યા શ્રુતેન ત્વત્ શોકેન અતિપીડિતા અપિ અદીનભાષિણી સા મયા શિવાભી ઇષ્ટિભિઃ અભિપ્રસાદિતા શાન્તિં દુઃખનિવૃત્તિમુવાહ| પ્રાપ્તેત્યર્થઃ||

Govindaraja says - તતો મયેતિ| તવશોકેનાપિ નૈવ દંશાનિત્યાદિ મદુક્ત્યા શ્રુતેન મમ પુરસ્તાત્ અભિપીડિતા અદીનભાષિણા  મયા શિવાભિઃ ઇષ્ટાભિઃ વાગ્ભિઃ અભિપ્રસાદિતા શાન્તિં દુઃખનિવૃત્તિં જગામ||

||Sloka meanings||

તદા તતઃ તવ શોકેનાપિ  અભિપીડિતા મૈથિલાત્મજા - 

then the princess of Mithila, Sita who was troubled by the grief of (separation from) you 

મયા અદીનભાષિણા  - 

with my pleasing words 

શિવાભિઃ ઇષ્ટભિઃ - auspicious and well-meaning words 

મમ વાગ્ભિઃ અભિપ્રસાદિતા - 

pleased with words spoken by me

શાંતિં જગામ - became peaceful

||Sloka summary||

’Then the princess of Mithila, Sita who was troubled by the grief of (separation from) you, pleased with the pleasing auspicious and well-meaning words spoken by me, became peaceful’ ||68.29||

Thus, the Sarga ends with the sloka, stating that Sita felt at ease and at peace. This is also the end of Sundarakanda.

"જગામશાંતિં" - that she became peaceful or free of her sorrows is the most important  consequence of Sundarakanda , has already been noted. This sentence only added to the lore of Sundarakanda.

Just before the start of Sundarakanda, the Ramayana story was full of discordant notes.  The discordant notes enveloped the fates of all.

We heard the woes of Rama, in his own words as one who lost his kingdom, who lost his friend Jatayu and who lost his wife too. We heard about Vanara's, moving in Southern direction, wondering how to cross the ocean in the search of Sita.

The readers of Ramayana too will also be carrying those fears of Kishkindha Kanda. 

At that moment Hanuma steps forward. As he gets set and soars into the skies in search of Sita, everybody’s hopes also soar along with Hanuma. As Hanuma flies through the clouds, the clouds surrounding the story too are lifted. The weight on everybody's mind too lightens.

When Hanuma comes back saying"દૃષ્ઠા દેવી", the cloud on Vanaras minds lifted. They got their relief.

Help for bringing Sita was the commitment of Sugriva. Hanuma's "નિયતાં અક્ષતાં દેવીં",

made Sugriva realize that the goal is at hand. He gets that relief of realizing that his commitment will be made good.

Hanuma's "નિયતાં અક્ષતાં દેવીંÓ, meant something special for the two princes. It is an anxiously awaited news for Rama and Lakshmana. Rama and Lakshmana, who saw Sita in the jewel sent by her, are now at peace realizing that Sita is safe, and is waiting for being rescued. 

 

Thus, everyone other than the Rakshasas in Ramayana are at peace, realizing that the final step is at a stone throw.

On the same token, all those absorbed in the story of Sundarakanda, and absorbed in the Sundarakanda Parayana too, will have mental burdens reduced and achieve peace.

That is the belief coming from ages. 

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે 

ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્

શ્રીમત્સુંદરકાંડે અષ્ટષષ્ટિતમસ્સર્ગઃ||

શ્રીસુંદરકાંડઃ સમાપ્તઃ||

હરિ ઓમ્ તત સત્||

સર્વં શ્રી રામચંદ્રાર્પણમસ્તુ||

Thus ends the sixty eighth Sarga of Sundarakanda. That is also the end of Sundarakanda in Ramayana, the first ever Sanskrit poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

|| om tat sat ||